spis treści

---

---

---

Game over

Piotr Tasak OP

---

Pobożne średniowiecze widziało w człowieku koronę stworzenia. Niezwykłą istotę, która harmonijnie łączy to, co w górze, z tym, co na dole, duszę z ciałem, intelekt z materią. Bóg, kształtując Adama, stworzył go według doskonałych proporcji, a poszczególne elementy jego ciała skrywają w sobie pierwiastki wszystkich stworzeń: kości są twarde jak kamień, włosy piękne jak trawa, a oddech porusza piersią jak wiatr powietrzem. Te same boskie prawa, które rządzą ruchem planet i gwiazd, zawarte są w nas jak w miniaturze: okrągła głowa odpowiada firmamentowi, ruch myśli to nic innego, jak okrążenia ciał niebieskich, a dusza jest jak ognista kula, która rozświetla nasze wnętrze. Człowiek stanowi zatem doskonały obraz wszechświata – mikrokosmos, w którym można dostrzec ład makrokosmosu. Badając jeden wymiar, zdobywamy informację o drugim, i odwrotnie.

Dla żyjących w XXI wieku taki opis jest na wskroś naiwny. Daleko nam do poetyckich przenośni, wolimy twardo stąpać po ziemi. Niemniej jednak możemy skorzystać z zaproponowanej proporcji i zastanowić się, co kondycja dzisiejszego człowieka mówi o świecie, i odwrotnie. Niestety, musimy najpierw skorygować starą sielską terminologię. Wyraźnie widzimy dziś bowiem, że człowiek jest raczej chaosem niż kosmosem. Mikrochaosem, w którym spotykają się wszystkie sprzeczności makrochaosu. Ponadto, trudno nie odnieść wrażenia, że ostatnio tego chaosu robi się coraz więcej.

W tym numerze „Teofila” bierzemy pod lupę tezę, że kończy się pewna epoka. Niepokój, który odczytujemy w naszej cywilizacji, zwiastuje nieuchronne metamorfozy. Wydaje się, że zakończyliśmy właśnie kulturową grę, której reguły dobrze znaliśmy, i otwieramy drzwi do nowej ery. Co się kończy? Co się zaczyna? Te pytania będą nam towarzyszyć podczas lektury Game over. Wspólnie z naszymi autorami zbadamy strukturę mikro- i makrochaosu, którego doświadczamy, oraz zaproponujemy, jak sobie z nim poradzić. Wam pozostawiamy ocenę wiarygodności naszej diagnozy.

Zatem czy jesteśmy świadkami końca? Twierdzącej odpowiedzi na to pytanie udziela Justyna Melonowska w artykule otwierającym numer. Jej esej diagnozujący kondycję zachodniej cywilizacji stanowi dla nas mapę gorących punktów, na które powinniśmy zwrócić uwagę, analizując przełom w kulturze.

W pierwszej części numeru zatytułowanej Fin de siècle komentujemy trzy schyłkowe wydarzenia polityczno-społeczne, które miały miejsce na naszych oczach. Śmierć królowej Elżbiety II prowadzi Bede Mullensa OP do refleksji na temat nostalgii. Rozważa on transformację monarchii w XX wieku oraz jej symboliczną i psychologiczną funkcję w dzisiejszym świecie. W drugim artykule Erik Ross OP podejmuje temat katolicyzmu w Polsce, ubolewając, że jego przewidywania sprzed kilku lat dotyczące upadku chrześcijańskiego społeczeństwa się sprawdziły. Natomiast dla Szymona Bialika OP egzemplifikacją tego, co stało się z naszą cywilizacją i z jej wizjami historiozoficznymi, jest katastrofa czarnobylska. W tekście Kronika przyszłości komentuje on dojmujące poczucie schyłkowości w naszej kulturze.

W drugim rozdziale Spazmy duszy mierzymy się z głębokimi potrzebami człowieka wobec ich współczesnej frustracji. Radosław Broniek OP przygląda się zyskującej ostatnio na popularności astrologii. Pokazuje on, jak dzisiejsza ucieczka od wiary i rozumu oraz bezradność wobec rzeczywistości cofają naszą kulturę do zawierzenia się gwiazdozbiorom i magicznym kryształom. Kolejny artykuł stawia nas przed pytaniem, czy można odrzucić Absolut, ale jednocześnie troszczyć się o „coś więcej”. Jarosław Piotrowski analizuje w nim temat duchowości ateistycznej i wyjaśnia, jaki ma ona wpływ na ludzką psychikę. Następnie przechodzimy do refleksji księdza Wojciecha Grygiela FSSP: Czy we współczesnej nauce jest miejsce na duchowość? Autor usiłuje wyleczyć zarówno zachodnie chrześcijaństwo, jak i dzisiejszą kulturę ze schizofrenii wiary i rozumu oraz pokazuje, że sama nauka może być formą duchowego rozwoju. Rozdział zamyka rozmowa z siostrą Barbarą Chyrowicz SSpS, w której próbujemy wypracować właściwe podejście do psychologii, etyki i duchowości oraz przedstawiamy praktyczne reguły interakcji naszego zdrowia psychicznego i etycznego.

W trzeciej sekcji Zmierzch antropocenu towarzyszy nam idea nadaktywności człowieka, która może prowadzić do zagłady planety i ludzkości. Marek Nowak OP dokonuje przeglądu stanowisk na rzecz zaprzestania prokreacji, biorąc na warsztat antynatalizm zarówno w historycznym, jak i współczesnym wydaniu. Kolejny esej mierzy się z problemem technologii i technofobii. Szalony rozwój techniczny przyprawia nas o zawrót głowy. Mariusz Flasiński próbuje uporządkować nasze intuicje, by wskazać, których technologii faktycznie należy się bać, a które są dla nas bezpieczne. Rozdział kończymy pytaniem o odpowiedzialność za przyszłość. Barbara Żmuda-Frydrychowska analizuje nasz etyczny stosunek do środowiska i sugeruje, jak powinniśmy postępować, by w racjonalny i odpowiedzialny sposób respektować ekosystem ziemi oraz zatroszczyć się o przyszłe pokolenia.

W ostatnim rozdziale Cnoty w epoce zamętu zastanawiamy się, w oparciu o współczesne teorie cnót, jak dziś poszukiwać prawdy i dążyć do szczęścia. Na początku Kacper Izdebski OP i Łukasz Pasich OP opisują zjawiska teorii spiskowych i fake newsów oraz pokazują, jak w chaosie faktów i spekulacji zadbać o rzetelne i sprawdzone przekonania. W poszukiwaniu prawdy nie możemy jednak polegać tylko na sobie – potrzebujemy innych ludzi. Dlatego w kolejnym artykule Julian Stolarczyk OP zgłębia zjawisko upadku autorytetów i tłumaczy, jak nasze psychiczne mechanizmy prowadzą nas do błędów. Rozdział zamyka esej mojego autorstwa – Roztropni ryzykują bardziej. Bronię w nim tezy, że szczęście możemy osiągnąć dzięki cnocie roztropności, która jest mocno związana z ryzykiem. Wykazuję także, że tylko takie życie, w którym nie odwracamy się od niepewności, jest życiem wartym przeżycia. Ponieważ jednak dziś powszechnie cenimy wyżej bezpieczeństwo i przewidywalność, to tracimy nadzieję na szczęście. 

Wychodzimy z Game over z pytaniem: Czy kultura może się skończyć? W ramach podsumowującego metastudium Agnieszka Czepielik OPs wyróżnia cztery sposoby rozumienia kultury i na ich podstawie określa kryteria upadku oraz diagnozuje, czy w ich świetle możemy mówić o zagładzie Zachodu. 

Dominikańskim dodatkiem do bieżącego „Teofila” jest ankieta z okazji 800-lecia obecności Zakonu Kaznodziejskiego w Polsce. Poprosiliśmy w niej dziesięcioro dominikanów o podzielenie się opiniami na temat obecnej kondycji zakonu oraz widoków na przyszłość. Ankieta zatem doskonale wpisuje się w szerszą tematykę końca gry.